Productdossier: vitamine B1 (thiamine)

Vitamine B1: moe, somber, zenuw- en hartproblemen?

Als je aan mensen vraagt welke vitamines ze kennen, dan komen de meesten niet verder dan vitamine C en D. Veel minder vaak hoor je B12 en nog veel minder B1. En het wordt vaak nog stiller als je vraagt waarvoor die vitamines nodig zijn. Niet zo verwonderlijk, want het is gewoon een complexe materie die de nodige kennis en onderzoek vergt. En dan te weten dat een gebrek aan één of meer vitamines heel vaak voorkomt, soms mede als gevolg van onze levensstijl, door verarmde voeding of medicijngebruik. Zo ook bij vitamine B1: de meest merkwaardige symptomen kan je van een gebrek krijgen. Hoog tijd om eens een grondig onderzoek te doen naar deze cruciale vitamine. Want dat hij cruciaal is, blijkt wel uit het feit dát het een vitamine is. Vitamines kunnen we namelijk niet (voldoende) zelf maken en we zijn dus afhankelijk van inname via de voeding. En dan te bedenken dat sommige voeding er juist voor zorgt dat vitamine B1 wordt onttrokken aan je lichaam! Tijd voor een minicursus vitamine B1 met de formele naam ‘thiamine’.

Ontdekking

De formele naam voor vitamine B1 is dus thiamine. Men ontdekte een gebrek aan deze vitamine eigenlijk voor het eerst in Japan. In het begin van de vorige eeuw begon de rijkere klasse daar witte rijst te eten in plaats van bruine. Ze vonden het gewoon chiquer om te eten en het werd al snel en statussymbool; rijke mensen aten witte rijst en arme mensen bruine. Door het verwijderen van het bruine schilletje vol vitamines en mineralen, bleef alleen de witte kern over die voornamelijk bestaat uit zetmeel. De gevolgen lieten echter niet lang op zich wachten. Degenen die alleen witte rijst gingen consumeren, ontwikkelden al snel allerlei vreemde symptomen, met name in het zenuwstelsel maar ook in hart en vaten. Uiteindelijk noemden ze de aandoening ‘beriberi’, dat in het Singalees ‘ik kan niet, ik kan niet’ of ‘ernstige zwakte’ betekent. Het waren de Nederlanders Christiaan Eijkman en Gerrit Grijns die er ‘bij toeval’ achter kwamen dat het verwijderen van de schil van de rijst leidde tot beriberi. Zij deden onderzoek naar de beriberi-epidemie in gevangenissen in Nederlands-Indië. Dat voeding de oorzaak van beriberi was, hadden anderen al bedacht, maar hoe het nu precies zat, kwamen deze mannen achter. Na tien jaar vruchteloos zoeken en experimenteren met kippen, moesten zij hun proefopzet om administratieve redenen drastisch wijzigen. Zij mochten vanaf dat moment geen gebruik meer maken van de witte rijst uit de keukens van de gevangenis en moesten dus overschakelen op bruine rijst. En de kippen genazen wonderbaarlijk! Na nog enige tijd doorzoeken en dankzij nieuwe technieken, wist de chemicus Robert R. William in 1934 de stof te vinden en noemde deze vitamine B1. Binnen een jaar lukte het overigens om deze vitamine synthetisch 'na te maken' in fabrieken.

Beriberi

Zoals gezegd, heeft een tekort aan vitamine B1 zeer ingrijpende gevolgen. Thiamine is onmisbaar voor de energieproductie in onze cellen, voor het omzetten van glucose in energie en voor de geleiding van zenuwimpulsen. Een chronisch en ernstig tekort leidt dus tot beriberi. Van beriberi hebben we drie soorten: natte, droge en infantiele.

Droge beriberi

Droge beriberi gaat over effecten op het centrale en perifere zenuwstelsel. Er gaan dingen mis in het hoofd (centraal) of in de zenuwen die voortkomen uit het ruggenmerg, met name in armen en benen (perifeer). Vaak zijn de perifere klachten symmetrisch en verlies je eerst gevoelszenuwen, dan pijnzenuwen en tenslotte zenuwen die de temperatuur registreren. Is de diagnose dan nog niet gesteld, dan volgt beschadiging van het bewegingsapparaat (motorische zenuwen) en tenslotte het autonome zenuwstelsel dat allerlei organen aanstuurt, zoals je darmen en je maag. Het patroon van zenuwschade begint altijd in je benen, dan je armen en vervolgens rond je mond. Opvallend is ook dat ca. 40% van de mensen met fibromyalgie een thiaminetekort heeft. Tenslotte wordt de nervus vagus aangedaan; de verbinding tussen je darmen en hersenen met, vreemd genoeg, mogelijk stemverlies. Zit de neurologische schade vooral in je hersenen (centraal), dan hebben we het over het Syndroom van Wernicke, dat in 80-90% van de gevallen voorafgaat aan het Syndroom van Korsakov. De symptomen van droge beriberi in het centrale zenuwstelsel zijn verlamming van de oogspieren, verstoring van het evenwicht (ataxie), verwarring (delier), geheugenstoornissen, gevolgd door een coma en de dood als er niet wordt ingegrepen. Het Syndroom van Wernicke en Korsakov is een uiting van ernstig thiaminetekort bij alcoholisten.

Natte beriberi

Natte beriberi manifesteert zich vooral in hart- en vaatproblemen. Door thiaminetekort raken zowel het hart als de vaten verzwakt. De gevolgen zijn oedeem (vochtophopingen) in benen of longen, kortademigheid, blauwzucht, een hoge hartslag, lage onderdruk, vergroot hart, ECG-afwijkingen (hartritme), een verminderde urineproductie, spierzwakte, gebrek aan eetlust, verwarring en uiteindelijk hartfalen. Men maakt dan ook nog onderscheid tussen een acute en chronische vorm. Tenslotte hebben we ook nog de infantiele vorm die alleen voorkomt bij geborstvoede kinderen van moeders die beriberi hebben.

Milde beriberi

Beriberi is dan wel de extreme vorm van een tekort aan thiamine, maar helaas komen mildere vormen in allerlei gedaantes voor, niet in het minst veroorzaakt door een ongezonde levensstijl. Want een extreem tekort loop je niet van de ene op de andere dag op; er is een weg naartoe. En als je naar de symptomen van een tekort aan thiamine kijkt, zou je die bij jezelf zo maar eens kunnen herkennen. De praktijk is vaak dat bij het ervaren van deze symptomen, het symptoom behandeld wordt (bijvoorbeeld hartkloppingen met een bètablokker) terwijl de onderliggende oorzaak buiten beeld blijft.

Functies

Om voeding af te breken in voedingsstoffen (koolhydraten, vetten en eiwitten), hebben we maagzuur en spijsverteringsenzymen nodig. Dit proces noemen we dan ook de spijsvertering. Als de voedselbrij vervolgens is ‘gesloopt’ in kleine onderdelen, wordt dit via het bloed getransporteerd naar de cellen. De cellen nemen de voedingsstoffen op en zetten die met behulp van enzymen om in energie (ATP); de benzine voor het lichaam. Dat proces noemen we de stofwisseling. Voor het omzetten van voedingsstoffen in energie hebben de  enzymen cofactoren nodig (helpende handen); vitamines en mineralen. Vitamine B1 is één van de belangrijkste vitamines voor de omzetting van voedingsstoffen in energie; zij staat bovenaan het ‘schakelsysteem’ van enzymatische reacties om voedingsstoffen in energie om te zetten. Nu hebben we vaak het idee dat een immuuncel anders werkt dan een spiercel of slijmvliescel. Dan verwarren we echter de functie of het doel van een cel met de celwerking zelf. Elke cel heeft namelijk zelf ook energie nodig om te kunnen functioneren, ongeacht het doel. Die energie wordt gemaakt in de mitochondriën. Een gebrek aan celenergie kan zich dus overal in het lichaam manifesteren. Van slijmvliezen tot darmen, van je voeten tot je hersenen. Zonder energie raken cellen beschadigd of gaan dood, met alle gevolgen van dien. Dr. Derrick Lonsdale, een Amerikaanse kinderarts, ontdekte dat de grondslag voor menige ziekte een gebrek aan energie van de desbetreffende cellen was. Je zou kunnen zeggen: zonder adequate energievoorziening gaat iedere cel disfunctioneren, of het nu een afweercel, een endotheelcel of een zenuwcel is. Sterker nog; van kankercellen weten we dat die ontstaan door een verstoorde energiefunctie. Die halen hun energie niet meer uit zuurstof en brandstof (glucose), maar gaan over op zuurstofloze (anaerobe) verbanding om toch aan energie te komen. Kortom: zonder energievoorziening geen gezonde celwerking.

Thiamine heeft niet alleen een belangrijke rol in de energievoorziening, maar is ook onmisbaar voor het afbreken van aminozuren, om vet te metaboliseren en dus alle voedingsstoffen te verwerken. Daarbij komt dat vitamine B1 cruciaal is voor gezonde hersenen en een gezond zenuwstelsel. Zo is thiamine de grondstof voor neurotransmitters zoals acetylcholine en vervult het een belangrijke rol in het gezond houden van de myelinebescherming rondom de zenuwen (MS!). Ook heeft het een rol in de activering van de schildklier, de omzetting van insuline en de werking van het geheugen. Tenslotte heeft thiamine een rol in de goede werking en aansturing van onze spieren.

Bronnen

Zoals uit het voorbeeld van de rijst blijkt, biedt de natuur ons altijd complete pakketjes voedingsstoffen (whole foods). Het bruine vliesje rondom de rijst bevat (onder andere) vitamine B1 om de rest van het pakketje (koolhydraten) om te zetten in energie. Dat is het mooie van onbewerkte voeding; je krijgt het hele pakket aan voedingsstoffen en noodzakelijke vitamines bij elkaar, in tegenstelling tot geraffineerde voeding waarbij de essentiële onderdelen van die complete voeding worden verwijderd. Vitamine B1 zit namelijk vooral in orgaanvlees, onbewerkte granen (volkoren producten), wilde zalm, mosselen en kokkels, lijnzaad, pompoen, varkens-, lams- en rundvlees, asperges, noten, peulvruchten en melk. Van de voedingsmiddelen hebben dierlijke producten als vlees en volle zuivel de meeste B1. De meest geconcentreerde hoeveelheid thiamine zit echter in gedroogde gist. Ons lichaam kan in gezonde darmen zelf ook een beetje thiamine aanmaken, maar dat is niet voldoende voor onze behoefte. Zeker niet, als we onze darmen regelmatig hebben blootgesteld aan antibiotica. Het leeuwendeel van de aanvoer moet dus met voeding ons lichaam binnenkomen.

Tekorten

Er zijn verschillende redenen dat we ondanks voldoende inname van thiamine toch een tekort hebben ontwikkeld.

‘Thiamineslurpers’

Zo hebben we in ons menu ook ‘thiamineslurpers’. Die voeren dus geen vitamine B1 aan, maar gebruiken het. De volgende voedingsstoffen ‘gebruiken’ B1: suiker, zetmeel en alcohol. Als je dus geraffineerde voeding gebruikt, voeg je geen vitamine B1 toe aan je lichaamsvoorraad maar gebruik je het juist. Het gevolg laat zich raden; na twee tot drie weken is je voorraad thiamine in het lichaam opgebruikt, terwijl je maar geraffineerde voeding blijft innemen zonder B1. En zo bouw je een tekort op, tenzij je morgen besluit je voedingspatroon drastisch aan te passen en alle geraffineerde voedingsmiddelen te vermijden (maar dat is bijna ondoenlijk).

‘Absorptieblokkers’

Stel dat we wel voldoende B1 binnenkrijgen en nauwelijks ‘thiamineslurpers’ gebruiken, dan nog kunnen we tekorten hebben. Dat heeft te maken met de absorptie ervan door B1-receptoren. De absorptie van B1 heeft te lijden onder een te hoge inname van tannines en sulfieten (koffie, thee en wijn) die weer leiden tot een verstoorde darmflora (te herkennen aan gasvorming) waardoor thiamine niet goed wordt opgenomen vanuit de darmen in het bloed. Dit geldt zeker voor mensen met coeliakie of de Ziekte van Crohn. Ook mensen die een maagverkleining hebben ondergaan of die last hebben van chronische diarree hebben grote kans op een thiaminetekort.

Medicijnen

Een volgende groep B1-blokkers bestaat uit medicijnen. Berucht is inmiddels het gebruik van een bepaalde soort antibiotica: fluorochinolonen. Dit breed-spectrum-antibioticum is bekend onder de namen ciproloxacine, levofloxacine (ook als inhalator), moxifloxacine, norfloxatine of ofloxatine. Als je ooit één van deze middelen hebt gebruikt en je hebt daarna het chronisch vermoeidheidssyndroom of fibromyalgie gekregen, dan kan dit de reden zijn dat je een tekort aan thiamine hebt gekregen omdat deze middelen thiamine uitputten. Andere middelen die problematisch zijn: anticonceptiepillen (!), metformine (diabetes) en zelfs NSAID’s (Ibuprofen, Naproxen, Diclofenac). Bij het gebruik van anticonceptiepillen moet je niet alleen bedacht zijn op een B1-tekort, maar dat geldt ook voor B2, B6 en zink. Ook het Gardasil-vaccin (vaccin voor baarmoederhalskanker, anale kanker en genitale wratten door het papillomavirus) is een genoemde ‘trigger’. Tenslotte kunnen we het lijstje compleet maken met plastabletten (diuretica, soms samen met een bloeddrukverlager). Lees nog eens verder onder het kopje ‘symptomen’ hoe de reguliere aanpak de problemen alleen maar groter maakt en wat de samenhang tussen de symptomen is.

Schokkende gebeurtenissen

Elke stressor (heftige verandering in onze normale situatie) kan leiden tot het blootleggen van een chronische tekort aan thiamine: verlies van dierbaren, emotionele stress, infecties, vaccins, medicijnen, ziektes, verandering in seizoenen of wat dan ook. Zo manifesteerden de problemen in Japan zich ooit in het veranderen van de seizoenen. Zodra de zomer aanbrak, werd het aantal zieken groter. Je hebt dus meestal een ‘stressvolle aanleiding’ nodig om ineens in de problemen te komen. Vraag aan fibromyalgielijders wanneer de klachten zijn begonnen; meestal wordt er een ‘levensevent’ genoemd. ‘Toen mijn geliefde overleed’ of ‘toen ik bijna failliet ging’ of ‘toen ik in een scheiding terechtkwam’. De stressor is niet de oorzaak van de problemen, maar heeft ze als het ware blootgelegd.

Diabetes

Diabetici, zowel type 1 als 2, hebben eveneens een thiaminetekort. Vandaar dat deze groep mensen ook te maken heeft met diabetische neuropathie; zenuwpijn. Het blijkt dat 40% van diabetes type 1 en 40-60% van de patiënten met diabetes type 2 een tekort heeft. Wat nu oorzaak of gevolg is, is echter onduidelijk. Maar dat thiamine hier een hoofdrol in speelt, is wel duidelijk. Tenslotte zijn er ook mensen die een genetische afwijking hebben (polymorfisme) waardoor ze nauwelijks vitamine B1 opnemen.

Het is dus al met al niet zo eenvoudig om je thiaminespiegels op orde te houden, gelet op het bovenstaande.

Symptomen van een tekort

Aangezien thiamine betrokken is bij honderden reacties in ons lichaam, leidt een tekort tot allerlei ‘vreemde’ symptomen die je misschien niet direct zou linken aan thiamine. Ik noem de volgende symptomen:

• Problemen met onze hersenen (depressiviteit, emotionele instabiliteit, stemmingswisselingen, schizofrenie, bipolaire stoornis, cognitieve achteruitgang, geheugen, concentratie, MS, Alzheimer, Parkinson, epilepsie, hersenmist, dementie, hoofdpijn, migraine, reisziekte, autisme);
• Problemen met het omgaan met stress (nervositeit, angst, snel overprikkeld);
• Problemen met ons gewicht (anorexia of boulemia);
• Problemen met energie (vermoeidheid, CVS)
• Problemen met de spieren (mitochondriale disfunctie, fibromyalgie) door te hoge pyruvaat- en lactaatspiegels in het bloed;
• Problemen met slaap;
• Problemen met de spijsvertering en darmen (SIBO, obstipatie en/of diarree, chronisch braken, misselijkheid);
• Problemen met de bloeddruk (POTS/OH, wisselende bloeddruk, hoge bloeddruk);
• Problemen met het hart (hartkloppingen (!), ritmestoornissen, hartzwakte, hartfalen, oedeem, verhoogde hartslag (tachycardie));
• Problemen met de vaten (Ziekte van Raynaud = koude handen en/of voeten);
• Problemen met de zenuwen (speldenprikken in handen en voeten, gevoelloosheid, neuropathie, rusteloze benen, enzovoorts);
• Problemen met de weerstand (infecties, ontregeld immuunsysteem waardoor er continue ontstekingen optreden in bijvoorbeeld blaas of andere slijmvliezen, enzovoorts);

Afhankelijk welk symptoom zich het eerst manifesteert, zal een reguliere arts grijpen naar antidepressiva (SSRI’s, TCA’s), NSAID’s voor spierpijnen, anti-epileptica zoals gabapentine of pregabaline of bètablokkers en ‘plastabletten’. En vervolgens leidt de onderlinge interactie tussen die medicijnen tot nog grotere problemen. Er zijn onderzoeken dat mensen die werden behandeld voor hartfalen eigenlijk een B1-tekort hadden. En die plastabletten die deze mensen kregen, maakten de problemen alleen maar groter. Hetzelfde geldt voor NSAID’s: die beschadigen (de maag en) de dunne darm; precies de plaats waar B1 in het lichaam wordt opgenomen. Daarnaast beroven NSAID’s je van vitamine B11 en vitamine C; het maakt je neuropathische problemen nog erger. Pregabaline en gabapentine zijn ook B1 en B12-slopers; juist de stoffen die je beschermen voor neuropathie. Wie ziet het verband tussen verschillende medicijnen nog?

Overigens zit er ook een samenhang tussen de symptomen: een hogere pyruaat-/lactaatspiegel zal niet alleen de spieren aantasten, maar het heeft ook effect op het hartweefsel (hoge hartslag) en een verhoogde bloeddruk. Een gebrek aan acetylcholine leidt tevens tot hartproblemen, bloeddrukproblemen en pijn op de borst. Dus zo kom je van de regen in de drup als je per symptoom een ‘oplossing’ gaat inzetten. Zie je dus bij jezelf of anderen een verband tussen psychische problemen, hartproblemen, problemen met de zenuwen en spierproblemen, sluit dan eerst uit dat er sprake is van een thiaminetekort.

Suppletie

De natuurlijke vorm van thiamine heet dus gewoon thiamine. Deze wateroplosbare vorm kan worden gehaald uit plantenextracten of paddenstoelen. Om thiamine om te zetten in de actieve vorm thiaminedifosfaat (TPP) heb je magnesium nodig. Dit is gewoon de meest veilige, meest waardevolle en meest 'bio-identieke' vorm zoals die ook in je voeding voorkomt. 

De meest voorkomende vorm van thiamine in supplementen is echter het synthetische thiaminehydrochloride. Ook kom je weleens een andere synthetische vorm tegen met de naam thiaminemononitraat. Je lichaam neemt synthetische vormen sowieso slecht op omdat dit geen natuurlijke vorm is. Je moet er dus grote hoeveelheden van innemen om enig effect te verwachten. Het gaat er dan ook niet om wat je bloedspiegels B1 zijn, want dat zegt hooguit iets  van het aanbod in je bloed. De belangrijke vraag is echter of die thiamine ook in je cellen komt waar je het echt nodig hebt. Daarvoor zijn speciale testen te doen. Het antwoord bij thiaminehydrochloride op het aspect ‘bio-beschikbaarheid’ is zeker niet positief. Inmiddels heb ik diverse mensen gesproken met torenhoge vitamine B-spiegels in hun bloed; allemaal veroorzaakt door synthetische B-vitamines. En dat is vreemd, want de natuurlijke thiamine is wateroplosbaar, dus een teveel plas je gewoon uit en blijft niet in je bloed zweven. Als je dan ook nog weet dat synthetische B-vitamines worden gemaakt uit koolteer, ammoniak en aceton, dan begrijp je wel dat dit nooit gezond voor je kan zijn. Ik zou ze dan ook links laten liggen, hoe goedkoop ze ook zijn. 

Daarnaast is er een vetoplosbare vorm met de naam benfothiamine; dit is weliswaar een synthetische vorm, maar het schijnt dat de bijwerkingen minimaal zijn. Althans, dat zeggen mijn bronnen die mordicus tegen synthetische vitamines zijn. Gelet op de antipathie van die bronnen (en mijzelf) tegen alles wat synthetisch is, vind ik dat een sterk argument. Maar let op; dat geldt dus alleen voor mensen die concrete gezondheidsproblemen hebben en daarvoor een oplossing zoeken, zoals bijvoorbeeld bij diabetische neuropathie of fibromyalgie. Deze vorm zou ik dan ook alleen maar gebruiken in het geval van concrete gezondheidsklachten: angst en depressie of andere aan acetylcholine te linken problemen, neurologische of neuropathische problemen zoals zenuwpijnen en fibromyalgie. Voor preventieve doeleinden is deze vorm niet geschikt.

Geduld

Als je lichaam voor langere tijd een gebrek aan thiamine heeft gehad en je begint met hoge doses je lichaam te voorzien van vitamine B1, dan moet je lichaam daar aan wennen. Want je metabolisme is ‘ontwend’ aan normale hoeveelheden B1 en je enzymatische activiteiten zijn ‘gedownsized’. Of in normaal Nederlands; je lichaam heeft zich aangepast aan een tekort en heeft allerlei enzymatische reacties ook naar beneden bijgesteld. Dat betekent dus dat je nooit direct effect kan verwachten als je opnieuw begint met het innemen van grote(re) hoeveelheden B1, in welke vorm dan ook. Het kost gewoon tijd om je energiemetabolisme te herstellen. Dat kan wel een jaar kosten. Maar als je dat afzet tegen de beperkingen van een leven met fibromyalgie, CVS of neuropathie, dan lijkt me dat alleszins de moeite waard. Hoe jonger je daarentegen bent en hoe korter het gebrek heeft geduurd, hoe makkelijker het lichaam herstelt. Voor preventieve doeleinden (een tekort voorkomen) adviseer ik nooit (!) om welke vorm van synthetische vitamines te gebruiken. De meest veilige vorm is gewoon vitamine B1 uit de natuur. En als je vitamine B1 (bij voorkeur in de vorm van een B-complex) suppleert, vergeet dan alstublieft magnesium niet. Samen werken ze beter dan vitamine B1 alleen.

Disclaimer

Medische informatie wordt alleen verstrekt als informatiebron en mag niet worden gebruikt of vertrouwd voor diagnostische of behandelingsdoeleinden. De informatie is niet bedoeld als patiëntenvoorlichting, creëert geen relatie tussen patiënt en orthomoleculair adviseur en mag niet worden gebruikt als vervanging voor professionele diagnose en behandeling. Raadpleeg uw zorgverlener voordat u beslissingen over uw gezondheid neemt of voor advies over een specifieke medische aandoening. INNR B.V. is niet aansprakelijk voor enige schade, verlies, letsel of aansprakelijkheid op welke manier dan ook geleden als gevolg van uw vertrouwen op de informatie uit dit document.