Aandoening: darmproblemen (1)

Je zult het maar hebben: malabsorptie

Zo’n 50% van de mensen die ons belt, heeft darmklachten. Soms zijn die een gevolg van een andere aandoening, leefstijl of medicijngebruik. Maar meestal is het andersom; door darmproblemen krijg je allerlei andere gezondheidsproblemen. Ze noemen je darmen ook wel je ‘tweede brein’. En er loopt een directe lijn tussen je darmen en je hoofd: de nervus vagus. Daarom kan het zijn dat als je ergens zenuwachtig door of voor bent, je ‘ineens’ aan de diarree bent. Ik zeg dan ook wel eens: slechte darmen, slecht hoofd.

Darmproblemen; een uitgebreide en ingewikkelde materie. Het heeft dan ook geen zin om het allemaal in één blog op te schrijven, want daarmee doe ik de complexe werkelijkheid geen recht. Ik zie op dit moment de volgende blogs voor me:

• Malabsorptie;
• Constipatie;
• Prikkelbare darmsyndroom (IBS);
• SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth);
• Inflammatoire darmziektes: ziekte van Crohn en colitis ulcerosa;
• Leaky gut;
• Coeliakie & lactose-intolerantie;

Deze blog gaat over malabsorptie. Waarom juist dit onderwerp als eerste? Als je last hebt van malabsorptie, gaat bijna alles fout. Je knapt dan maar niet op, zelfs niet als je bent overgestapt op een bepaald dieet. Malabsorptie levert niet alleen problemen op met je voeding, maar ook met supplementen en medicijnen voor zover die oraal worden ingenomen. Logisch dat een goede opname in de darmen een cruciale voorwaarde is voor het profiteren van welke stof dan ook. Ik orden deze blog rondom de volgende vragen:

1. Wat is malabsorptie?
2. Wat zijn oorzaken van malabsorptie?
3. Wat zijn de symptomen van malabsorptie?
4. Wat is de orthomoleculaire aanpak?

1. Wat is malabsorptie?

De definitie uit mijn medische boeken is: ‘Het onvermogen om voedingsstoffen uit voedsel op te nemen in de dunne darm.’ Malabsorptie komt voor als een aandoening de vertering van voedsel belemmert of de opname van voedingsstoffen rechtstreeks verstoort. Er zijn talloze redenen waarom die vertering fout kan gaan en ik ga ze in deze blog bespreken.

Hoe werkt een gezonde spijsvertering? Je spijsverteringskanaal begint al direct in je mond en loopt als een buis door heel je lichaam heen met als functie om goede en slechte dingen van elkaar te scheiden en eindigt uiteindelijk bij de anus. De goede stoffen moeten worden opgenomen in het bloed en de slechte worden afgevoerd. De afbraak van voedsel begint in de mondholte waar speeksel wordt gemaakt dat het enzym amylase bevat. Amylase is een enzym dat koolhydraten afbreekt in enkelvoudige suikers. Je tanden en kiezen vermalen de voeding en mengen dit met het speeksel voordat het wordt ingeslikt. Terzijde: daarom zie je ook dat mensen met de ziekte van Sjögren vaak aan malabsorptie leiden, omdat zij niet voldoende speeksel hebben om voeding af te breken. Ook mensen met een slecht gebit of missende onderdelen kunnen hetzelfde probleem hebben.

De voedselbrij komt via de slokdarm in de maag. In de maag hebben we maagzuur en andere enzymen (protease waarvan pepsinogeen een van de belangrijkste is) die helpen om eiwitten goed af te breken in aminozuren. Een tekort aan maagzuur leidt dus vroeg of laat onherroepelijk tot malabsorptie. Dat geldt dus ook voor mensen die langdurige Omeprazol of Pantoprazol slikken; je voeding wordt niet afgebroken. Vervolgens komen we in de twaalfvingerige darm (waarover zo meer) waar de alvleesklier onder andere verantwoordelijk is voor het maken van (opnieuw) amylase, lipase en elastase, enzymen die je nodig hebt om de voedselbrij af te breken. De zure substantie uit de maag wordt geneutraliseerd door bicarbonaat, eveneens afkomstig van de alvleesklier. Ook wordt gal toegevoegd dat door je lever wordt gemaakt en in je galblaas wordt opgeslagen. Gal helpt ons om vet te emulgeren, dus af te breken in kleinere stukjes en wateroplosbaar te maken. Zoals je nu zult begrijpen, kan malabsorptie dus niet alleen ontstaan door problemen in je darmen, maar ook door een gebrek aan stofjes die je voeding helpen afbreken. Dat maakt het ook zo ingewikkeld: pancreasinsufficiëntie, problemen met de lever of de gal, verwijdering van je galblaas, te weinig maagzuur, allemaal onderdelen die er net zo goed voor kunnen zorgen dat je voeding niet wordt opgenomen door je lichaam omdat het gewoon niet voldoende is afgebroken. En dan hebben we het nog niet eens gehad over je darmen zelf.

Dan nu naar de dunne darm. Die bestaat uit drie onderdelen, opgeschreven in volgorde vanaf de maag naar de dikke darm:

• De twaalfvingerige darm (duodenum);
• De nuchtere darm (jejunum);
• De kronkeldarm (ileum).

Als de voedselbrij de pylorus passeert, komt die in het duodenum. Dat gebeurt in porties, want anders zou je dunne darm de hoeveelheid voedsel niet kunnen bevatten. Zit je duodenum vol, dan geeft deze een signaal aan de maag om de lediging te stoppen. Wonderlijk, toch? De volgende stap is dat er enzymen bijkomen uit de alvleesklier en gal uit de lever en galblaas. Die sappen worden door middel van knijpen (peristaltiek) vermengd met de voedselbrij waardoor die van een zure in een basische substantie verandert. De eerste paar centimeters is het duodenum nog glad, maar verderop is hij geplooid, bezit kleine uitsteeksels (villi of vlokken) en nog kleinere uitsteeksels (microvilli). Deze villi en microvilli vergroten de oppervlakte van je darm dramatisch, zodat opname van meer voedingsstoffen mogelijk wordt. Ik heb me wel eens laten vertellen dat als je de totale oppervlakte van je darmen uitrekent, je er een tennisveld mee kunt bekleden. In dat opzicht is de darm dus wel als het grootste orgaan te beschouwen. Je hebt meer darmwand dan huid.

Voorbij de twaalfvingerige darm bestaat de dunne darm uit de nuchtere darm en kronkeldarm. Deze delen zijn voornamelijk verantwoordelijk de vertering van vetten en andere voedingsstoffen. De knedende beweging vergemakkelijkt de opname. En ook hier vinden we weer plooien vol villi en microvilli. De darmwanden bevatten enorm veel bloedvaten die de opgenomen voedingsstoffen via de poortader naar de lever transporteren. Ook geeft de darmwand slijm af om de darminhoud vochtig te houden en water om verteerde voedseldeeltjes op te lossen. Er worden zelfs kleine hoeveelheden enzymen afgegeven voor de vertering van eiwitten, suikers en vetten. Naarmate de darminhoud verder door de darm beweegt, wordt deze steeds vloeibaarder door toevoeging van water, slijm, gal en enzymen uit de alvleesklier. Uiteindelijk neemt de dunne darm de meeste voedingsstoffen en bijna alle vloeistof (op ongeveer 1 liter na) weer op voordat de substantie in de dikke darm belandt. Zo gaat het bij gezonde mensen, maar bij niet gezonde mensen is dit proces verstoord. En dan zijn we terug bij het onderwerp: malabsorptie. Dat probleem zit dus vooral in de dunne darm, maar kan dus ook liggen aan de ‘hulporganen’ daar omheen.

Malabsorptie paradox

Malabsorptie leidt tot een tekort aan voedingsstoffen weet je nu. Daardoor komt je voedingsstatus in gevaar omdat je tekorten ontwikkelt. Ook inname van supplementen via de mond heeft in dit geval niet zoveel zin. Om gunstige effecten van supplementen te krijgen, moet je dus van ‘mond tot anus’ in orde zijn. Anders moet je dit eerst ‘repareren’. Want de volgende stap bij het uitblijven van die reparatie is dat die tekorten aan voedingsstoffen leiden tot een verminderd vermogen om te genezen. En zo word je uiteindelijk ziek(er). Toch biedt malabsorptie ook kansen. Je moet namelijk weten dat ca. 60% van de voeding voor je darmcellen, maagcellen en cellen van je dikke darm via voedsel in je lichaam komt. Allerlei andere organen of delen van je lichaam worden namelijk op een indirecte manier (via het bloed) gevoed. Die directe confrontatie met voedsel en supplementen, soms in veel hogere doses, kan helpen om malabsorptieproblemen te overkomen. Dat is dus de paradox: je neemt geen voedingsstoffen op in je lichaam, maar door voedingsstoffen in te nemen, repareer je direct je darmcellen.

2. Wat zijn de oorzaken van malabsorptie?

Als je het bovenstaande gelezen hebt, komt de vraag naar boven of malabsorptie een symptoom of een op zichzelf staande ziekte is. Je neemt immers geen voedingsstoffen op omdat er een probleem is als gevolg van een ander probleem, hetzij met je darmen zelf, met je voeding of met de hulporganen. Zo beschouwd kun je malabsorptie dus zien als een symptoom. Wel met verstrekkende gevolgen overigens. Je zou malabsorptie dus kunnen vergelijken met een auto waar je benzine in doet en die benzine komt vervolgens niet of nauwelijks bij de motor. Het gevolg laat zich raden wat de prestaties van die auto zijn.

Wat zijn dan de redenen dat er sprake is van malabsorptie in je darmen? Dan komen de volgende darmziektes naar boven:

• Coeliakie (glutenintolerantie) ook wel inheemse spruw genoemd;
• Tropische spruw (zeldzaam in ons land);
• Lactose-intolerantie;
• Inflammatoire darmziektes zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa;
• Ziekte van Whipple (zeldzaam);
• Intestinale lymfangiëctasie (verwijde lymfeklieren in je darmen)

Over coeliakie en de inflammatoire darmziektes hoop ik nog te schrijven in aparte blogs. Wat ik hier alvast wil zeggen, is dat deze darmziektes leiden tot een slechte absorptie van macronutriënten en dan met name vet. Mis je macronutriënten, dan mis je ook de daarin opgeloste micronutriënten zoals de vetoplosbare vitamines A, D, E en K en vetzuren als omega-3, omgea-6 en omega-9. De gevolgen hiervan kunnen enorm en divers zijn. Van ontstekingen tot problemen met het zenuwstelsel (myelinescheden!). Opvallend is ook dat vetmalabsorptie bij alle malabsorptie-aandoeningen voorkomt. Slecht opgenomen vet leidt tot afwijkende ontlasting qua kleur (licht tot kleikleurig) en lucht (meer stank dan normaal). Je dokter zal bij een vermoeden van malabsorptie dan ook altijd je ontlasting laten onderzoeken op de hoeveelheid vet. Meer dan 6 gram vet per dag in je ontlasting, wijst op malabsorptie en is dan weer de opmaat naar de onderliggende redenen daarvan.   

Voedselallergieën

Een allergie voor bepaald voedsel lokt een allergische reactie uit die vervolgens weer schade kan veroorzaken in je darmen. Dat geldt ook voor voedselintoleranties. Voedselintoleranties en voedselallergieën zijn wezenlijk andere aandoeningen. Pinda’s, noten, soja, kippenei, tarwe, vis, schaal- en schelpdieren. Voor deze en andere voedingsmiddelen kun je allergisch zijn. Dat komt door de eiwitstructuren die erin zitten. Net als bij hooikoorts maakt je lichaam dan antistoffen aan, in dit geval specifieke immunoglobuline E (IgE) antistoffen tegen die eiwitstructuren in bepaalde voedingsmiddelen. Door de binding tussen de antistof en het eiwit komt histamine vrij, en daarvan krijg je klachten. Het verschil met voedselintolerantie zit hem in het afweersysteem. Bij een intolerantie speelt je afweersysteem geen rol en maak je geen antistoffen aan en bij een allergie wel. Bij een voedselintolerantie gaat je lichaam vooral reageren door de hoeveelheid van een bepaald voedingsmiddel. De bekendste voedselintoleranties zijn lactose-intolerantie en glutenintolerantie. En om het nog wat complexer te maken: bij glutenintolerantie speelt je afweersysteem vermoedelijk wel een rol, maar niet via het IgE-mechanisme.

Gluten

Amerikanen zeggen wel eens: ‘No grain, no pain’. En da moet je bij pijn niet alleen aan pijn in je buik denken, maar ook aan pijn in je gewrichten, waarvan de dokter misschien zegt dat het artrose is. Granen en iets specifieker gluten zijn wel de meest beruchte veroorzakers van malabsorptie. De intolerantie voor gluten noemt men coeliakie. Gluten zijn eiwitten die in tarwe, gerst en haver wordt aangetroffen. Dit eiwit veroorzaakt kenmerkende veranderingen in het slijmvlies van de dunne darm. Het vermoeden is dat gluten de productie van bepaalde antilichamen stimuleert die de darmwand beschadigen en tot afplatting van de villi leidt. Je kunt je darmwand visualiseren als een tandenborstel. De ‘haren’ van die borstel staan overeind. Druk je er met je vinger op, dan buigen ze plat en krijg je een gladde borstel. Zo ook in je darmen. De villi staan rechtop en door gluten worden die villi platgedrukt en neem je geen voeding meer op. Het mooie is overigens dat (een deel van) de schade weer te herstellen is, zodra de betreffende persoon geen gluten meer eet.

Lactose-intolerantie

Lactose-intolerantie is het onvermogen om de suiker lactose (aanwezig in alle zuivelproducten) te verteren als gevolg van het ontbreken van het verteringsenzym lactase. Dit leidt tot diarree en buikkramp.

Medicijngebruik

Medicijnen kunnen je maag-darmkanaal stevig beschadigen. Zeker als je meerdere soorten tegelijk gebruikt. Denk jij dat er wel eens onderzoek is gedaan naar het effect van deze verschillende medicijnen die onderling ook kunnen interacteren? Ik heb het nog nooit gezien. Medicijnen worden los van andere medicijnen onderzocht en niemand weet wat die vier tot wel vijftien medicijnen voor schade in je lichaam aanrichten. Welke specifieke medicijnen leiden tot malabsorptie?

• Maagzuurremmers (van Rennies tot Omeprazol-achtigen);
• Pijnstillers uit de groep NSAID’s, zoals onder andere Ibuprofen, Naproxen en Diclofenac;
• Chronisch gebruik van steroïden, zoals prednison en allerlei andere vormen van corticosteroïden. Gecombineerde inname van corticosteroïden en NSAID’s leidt tot een acht keer hogere schade aan je darmen, dan als je die pillen niet samen gebruikt;
• Antibiotica (beschadigen je microbioom);
• Chemotherapie;
• Bloeddrukverlagers en dan met name ARB’s met namen als Candesartan, Eprosartan, Losartan, Valsartan, enzovoorts. Uit 137 studies blijkt dat deze medicijnen de villi (kleine uitsteeksels) beschadigen wat leidt tot villeuze atrofie, net zoals bij coeliakie;
• Acetylsalicylzuur (Aspirine): 8 milligram is al voldoende om je darmslijmvlies te beschadigen en maagbloedingen te veroorzaken;
• Galzuurbindende harsen zoals Colesevelam en Colestyramine die soms worden voorgeschreven om cholesterol te verlagen.

Meestal ontstaat malabsorptie pas na jaren van medicijngebruik. Niemand legt dan ook direct de koppeling tussen het gebruik van deze medicijnen en de veel later optredende schade. Let dus op je medicijngebruik. Liever niets gebruiken en als het niet anders kan, kortdurend gebruiken en ga dan op zoek naar de onderliggende oorzaak om die aan te pakken. Een voorbeeld? Als je iedere keer antibiotica nodig hebt voor de zoveelste ontsteking, bestrijdt die ontsteking dan (kan soms ook met natuurlijke middelen) en ‘boost’ je immuunsysteem.

Medische ingrepen

De volgende chirurgische ingrepen leiden eveneens op termijn tot malabsorptie:

• Galblaasverwijdering;
• Maagverkleiningen;
• Darmoperaties waarbij een deel van je darmen is verwijderd;
• Alvleesklieroperaties waarbij delen zijn verwijderd.

Wie heeft je voorafgaand aan de operatie verteld dat de mogelijke consequentie ervan malabsorptie is en je dus je hele leven lang je voedingsstoffen moet blijven monitoren en aanvullen?

Zware metalen

Helaas is veel van onze voeding zo vervuild dat we ongemerkt geconfronteerd worden met een overload aan zware metalen die vervolgens je darmen beschadigen. Waar heb ik het dan over?

• Vis: mensen die veel (grotere) vissoorten eten, krijgen veel kwik binnen;
• Rijst: bevat cadmium, arsenicum en lood in relatief grote hoeveelheden;
• Drinkwater: bevat fluoride en chloor. Fluoride is een pesticide dat je darmflora vernietigt, zeker als je grote hoeveelheden kraanwater drinkt. Hetzelfde geldt voor chloride. Beide stoffen werken op lange termijn als een antibioticum. Beter is het om je water te filteren of bronwater te drinken (wel van de goede soort). We moeten trouwens sowieso van het idee af dat fluoride goed is voor je gebit. Gaatjes in je gebit zegt meer iets over een gebrek aan vitamines en mineralen dan aan fluoride;
• Boerenkool: bevat thallium. Met name geldt dit voor mensen die grote hoeveelheden boerenkool nuttigen, zoals vegetariërs en mensen die er sap van maken. Bij een normale consumptie hoef je boerenkool niet te mijden.

We hebben de meest voorkomende oorzaken van malabsorptie nu wel besproken. Behalve die ‘alleen’ door je darmen zelf worden veroorzaakt. Zoals gezegd, daarover in andere blogs later meer. Het is dus in deze materie wel zaak om de hele puzzel te bekijken. Ik geef een voorbeeld: gebrek aan vitamine E leidt tot problemen met het bloed, bijvoorbeeld trombose. Een tekort aan vitamine E kan komen door een te lage inname of door malabsorptie. Malabsorptie kan komen door de ziekte van Crohn. De ziekte van Crohn wordt meestal bestreden met medicijnen zoals prednison of methotrexaat. Van prednison weten we dat het malabsorptie veroorzaakt. En zo kom je ‘van de regen in de drup’. Ik denk dat je nu wel een beetje begrijpt, hoe complex maag-darmproblemen zijn. En tenslotte kan ik me erg kwaad maken over de verlegenheidsdiagnose ‘Prikkelbare-Darm-Syndroom’. Te vaak hoor ik van mensen na een inwendig darmonderzoek waar geen afwijkingen zijn gevonden, dat ze deze ‘diagnose’ krijgen. Een soort ‘we-weten-het-niet-dus-zal-het-dit-wel-zijn-diagnose’.

3. Wat zijn de symptomen van malabsorptie?

Als je malabsorptie hebt, dan kun je dat zelf afleiden uit de volgende symptomen.

4. Wat is de orthomoleculaire aanpak?

Het eerste wat je natuurlijk moet doen, is naar je huisarts gaan en je symptomen daar voorleggen. Een goede huisarts zal je bloed laten prikken en je ontlasting en urine laten nakijken. Als er sprake is van malabsorptie door gluten of lactose, is de aanpak om je dieet te wijzigen door deze voedingsmiddelen te vermijden. Meestal zie je dan effect in ongeveer twee maanden. Daarnaast kan je huisarts of een internist vaststellen of er sprake is van darmziektes of problemen met de hulporganen. Zijn ernstige ziektes of kwalen uitgesloten en kom je niet verder in je diagnose, dan is het raadzaam om naar een orthomoleculair therapeut te gaan. Waar je in ieder geval niet mee aan de gang moet gaan, zijn medicijnen. Die bestrijden alleen maar symptomen en lossen niets op. Sterker nog; ze veroorzaken bijkomende schade. De kunst (en puzzel) is om de grondoorzaak aan te pakken. Wat mij in ieder geval opvalt is dat er zelden naar maagzuur wordt gekeken. In mijn ogen de eerste stap naar verbetering met behulp van supplementen.

1. Hou een voedingsdagboekje bij

Schrijf op wat je die dag hebt gegeten en kijk of er een verband is tussen je klachten en wat je gegeten hebt. Drie dagen geen suiker eten, drie dagen geen gluten eten, drie dagen geen vezels eten, allemaal manieren om zelf te constateren of er sprake is van een verband tussen wat je eet en wat je voelt.

2. Laat je testen

Testen is beter dan gissen. Er zijn tests beschikbaar die je kunnen testen op allerlei allergieën en intoleranties. Zo kreeg de moeder van een 6-jarig meisje met de mooie naam Ginger de boodschap dat haar dochter binnen een half jaar zou komen te overlijden volgens haar reumatoloog. Ze liep al vanaf haart 2^e jaar in het ziekenhuis en was ‘uitbehandeld’.  Dat het kind een glutenintolerantie had, was wel bekend, maar verder kwam men niet. Toen bleek het meisje na een grondige test allergisch te zijn voor bosbessen. En dan moet je weten dat haar moeder haar elke dag een smoothie met bosbessen gaf om het doodzieke kind zo goed mogelijk te voorzien van voedingsstoffen! Nadat het kind getest is en ze haar dieet hebben aangepast, knapte ze op en ze is nu een gezonde twintiger. De moraal: als je niet weet waarom of hoe je op bepaalde voedingsstoffen reageert, ben je aan het gissen naar de oorzaak. Of alleen de symptomen aan het bestrijden. En onthoud dat wat gezond is voor de ene persoon, vergif kan zijn voor de andere.

3. Veeg ‘de trap’ van boven naar beneden schoon in je hulporganen

Maagzuur aanvullen

Als er geen sprake is van voedselintoleranties of allergieën en je blijft klachten houden, begin dan boven in je spijsverteringskanaal met het op orde brengen van je maagzuur. Dat geldt zeker voor mensen die maagzuurproblemen hebben (meestal 50-plussers) of Omeprazol/Pantoprazol slikken. Ik heb een aparte blog over maagzuur geschreven. Het supplement wat je daarvoor kunt gebruiken heet Gastrolon. Soms leidt het suppleren van extra maagzuur (want dat is Gastrolon) al direct tot verbetering. Met name geldt dit voor mensen met malabsorptie van eiwitten (extra stinkende ontlasting).

Spijsverteringsenzymen slikken

Als de malabsorptie komt door te weinig enzymen (vanuit je maag en alvleesklier) dan kun je die aanvullen. Daarmee los je de onderliggende oorzaak van die organen niet op, maar weet je als dit helpt wel dat daar de dieperliggende oorzaak zit. Ik heb het dan over dit supplement. Blijkt dat de problemen hiermee afnemen of zelfs worden opgelost, dan is het natuurlijk de bedoeling om je alvleesklier beter te laten werken indien mogelijk.

Leverreiniging

Omdat bij de meeste gevallen van malabsorptie slechte opname van vet een rol speelt, is de kans groot dat jouw problemen door een gebrekkig functionerende lever of galblaas komen. Dit heb ik al beschreven bij de symptomen en is te merken aan vettige, kleverige of lichtgekleurde ontlasting.  Zitten de problemen in je lever door bijvoorbeeld leververvetting of -cirrose, dan kun je je lever beter laten functioneren met Mariadistel of met spirulina of chlorella. Deze stoffen vind je in de volgende supplementen:

• Mariadistel
• Chlorella/spirulina

Galblaas

Tenslotte komen we bij je gal. Als je galblaas verstopt zit of niet goed werkt, dan krijg je eveneens te maken met de vaakst voorkomende vorm van malabsorptie: vet. Zonder of met weinig galvloeistof, wordt je vet niet, niet goed of niet volledig afgebroken. Er zijn twee manieren om je lever te stimuleren om meer gal aan te maken. Dat doe je enerzijds door je maagzuur op te voeren met Gastrolon zoals ik hierboven schreef. En de andere manier is het slikken van TUDCA. TUDCA is een synthetisch kopietje van berengal. Nu ben ik geen voorstander van synthetische supplementen, maar in dit geval is de keuze tussen het afschieten van beren en het namaken van berengal snel gemaakt. Neem dan maar TUDCA.

4. Pak je darmen aan

Omdat deze blog alleen over malabsorptie gaat en niet over concrete darmziektes, volsta ik hier met de opmerking dat iedere darmkwaal zijn eigen aanpak vergt. Zo moet je SIBO anders behandelen dan de ziekte van Crohn of het prikkelbare-darm-syndroom. Kijk of er voor jouw concrete kwaal een andere blog beschikbaar is.

Disclaimer

Medische informatie wordt alleen verstrekt als informatiebron en mag niet worden gebruikt of vertrouwd voor diagnostische of behandelingsdoeleinden. De informatie is niet bedoeld als patiëntenvoorlichting, creëert geen relatie tussen patiënt en orthomoleculair adviseur en mag niet worden gebruikt als vervanging voor professionele diagnose en behandeling. Raadpleeg uw zorgverlener voordat u beslissingen over uw gezondheid neemt of voor advies over een specifieke medische aandoening. INNR B.V. is niet aansprakelijk voor enige schade, verlies, letsel of aansprakelijkheid op welke manier dan ook geleden als gevolg van uw vertrouwen op de informatie uit dit document.