Aandoening: vrouwenproblemen (1)

Je zult het maar hebben: endometriose

Naar schatting heeft 10 tot 15% van de menstruerende vrouwen tussen de 25 en 44 jaar endometriose; zo’n 500.000 vrouwen. En dat is, eufemistisch uitgedrukt, meestal geen pretje. Zodra er sprake is van een menstruele cyclus, kan endometriose voorkomen, dus ook bij tieners. Volgens mijn medische boeken komt endometriose meer voor in sommige families (erfelijke component), bij vrouwen die na hun 30^e hun eerste baby krijgen, bij vrouwen zonder kinderen (een reden voor onvruchtbaarheid), bij vrouwen die van Aziatische afkomst zijn of een afwijkende baarmoeder hebben. Het belangrijkste symptoom van endometriose is pijn in de onderbuik en het bekkengebied, alhoewel sommige vrouwen met ernstige endometriose geen klachten hebben. Maar heb je wel pijnklachten, dan kunnen die variëren tussen lichte pijn tot verlammende pijn. Tijd om ons er wat grondiger in te verdiepen door stil te staan bij de volgende vragen:

1. Wat is endometriose?
2. Wat is de reguliere aanpak?
3. Wat is volgens orthomoleculairen de oorzaak?
4. Wat is de orthomoleculaire aanpak?

Dit is best wel een ingewikkelde blog. Ben je alleen benieuwd naar de inzet van supplementen? Scroll dan direct naar het einde; daar heb ik een samenvatting geschreven. 

1. Wat is endometriose?

Endometriose is een goedaardige aandoening waarbij endometriumweefsel (baarmoederslijmvlies), dat normaal alleen in de baarmoederholte voorkomt, buiten de baarmoeder terecht komt en gaat groeien. Het is een pijnlijke, chronische aandoening die blijft bestaan zolang je menstrueert. Soms beginnen de klachten al direct bij de eerste menstruatie, maar meestal komen de klachten pas nadat je al een tijdje menstrueert. De kern is dat die weefsels buiten de baarmoeder reageren op normale hormonale schommelingen, dus gerelateerd zijn aan de normale menstruatiecyclus. De weefsels zijn dus, net als het baarmoederslijmvlies zelf, hormoongevoelig en worden tijdens de cyclus groter of kleiner. Doordat ze hormonaal actief zijn, leidt dat tot een ontstekingsreactie in de buikholte. De ontstekingsstofjes die dan vrijkomen, zijn verantwoordelijk voor het gevoel van pijn.

Oorzaken

Er is geen duidelijkheid over de exacte oorzaak van endometriose. De reguliere medici gaan uit van een ziekte zonder duidelijk aanwijsbare oorzaak. ‘Idiopathisch’ noemt men dat. Als je verder zoekt, kom je verschillende hypotheses tegen over hoe die stukjes weefsel buiten de baarmoeder terecht komen.

De eerste is de ‘verplaatsingshypothese’: kleine stukjes baarmoederslijmvlies die normaal bij de menstruatie worden uitgestoten, verplaatsen zich via de eileiders naar de eierstokken en daar vandaan naar de buikholte. Ook kan de verplaatsing via het bloed en de lymfe lopen. Die achterwaartse verplaatsing van menstruatiebloed en/of baarmoederslijmvlies naar de eierstokken of het bloed c.q. de lymfe noemen ze ‘retograde menstruatie’. Deze theorie uit de jaren ’20 van de vorige eeuw van dr. John Sampson bleek achteraf niet houdbaar, ondanks dat het heel aannemelijk leek vanwege het feit dat er anatomische ruimte tussen de eierstokken en eileiders zit. Kennelijk hebben ook veel vrouwen zonder endometriose een deels retrograde menstruatie. 

Een andere hypothese is de ‘veranderingshypothese’: cellen die zich buiten de baarmoeder bevinden, veranderen in hormoongevoelige endometriumcellen. Daar wordt verder niet veel over gezegd, kennelijk omdat dit meer op giswerk dan op mogelijke feiten berust.

Dan hebben we nog de ‘bacteriehypothese’. Een nieuwe studie onder 155 vrouwen met endometriose suggereert dat fuso-bacteriën de boosdoener zijn. Dit is een bacterie die vaak wordt aangetroffen in de mond, het maag-darmkanaal en de vrouwelijke geslachtsorganen. Van de 155 vrouwen met endometriose werd bij 64% van de vrouwen deze bacterie aangetroffen in het baarmoederslijmvlies. Deze bacterie komt bij vrouwen zonder endometriose slechts in 7% voor. Om een mogelijk causaal verband te onderzoeken, gaven de onderzoekers deze bacterie aan muizen met al bestaande endometriose. De bestaande endometriose werd daardoor verergerd en leidde tot meer weefselschade (laesies), niet in het laatst veroorzaakt door een reactie van het immuunsysteem. Zodra de muizen antibiotica kregen, namen de weefsels af in omvang (en derhalve klachten). Dit onderzoek is vrij recent uitgevoerd in Japan.

Ook is bekend dat in het bekken van vrouwen met endometriose bacteriële toxines (celwandbestanddelen van beschadigde of dode bacteriën) worden gevonden die de ontsteking-stimulerende werking van oestrogeen nog een handje verder helpen. Of andersom; de aanwezigheid van deze bacteriële resten veroorzaakt juist de immuundisfunctie in het endometriumweefsel. Ik heb het hier over lipopolysachariden of lipoglycanen, ook wel afgekort als LPS. Maar waar komen die gifstoffen dan vandaan? In een recent artikel worden twee bronnen genoemd: of uit de vagina (via de baarmoeder en de eierstokken) of uit de darmen door een ‘leaky gut’. En juist die giftige bacterieresten maken de normale werking van de macrofagen van streek die daardoor de rest van het immuunsysteem ook ontregelen. Eén onderzoek noemt endometriose dan ook de ‘ziekte van de macrofagen’. Als er dan ook nog sprake is van hypoxie (zuurstofarmoede) van het weefsel, dan zetten de macrofagen 'nog een tandje bij’ en is de overdreven immuunreactie een feit. Als deze hypothese zou kloppen, dan is het veroorzaken van massale bacteriedood door antibiotica, zeker als je lekke darmen hebt, de opmaat naar een nog heftigere reactie.

Tenslotte hebben we de ‘auto-immuunhypothese’: de ziekte komt door een auto-immuunreactie van het lichaam zelf tegen de cellen van het baarmoederslijmvlies. De vraag is dan of deze auto-immuunreactie zich alleen richt op cellen buiten de baarmoeder of ook in de baarmoeder. Dr. Lara Briden uit Nieuw-Zeeland houdt zich ook bezig met endometriose en is van mening dat endometriose deels een auto-immuunziekte is. Zij maakt echter een overzicht en brengt de verschillende hypotheses met elkaar in verband.

Endometriose is volgens haar een ontstekingsziekte die wordt beïnvloed door hormonen, maar niet wordt veroorzaakt (!) door hormonen. Het is, op zijn minst, gedeeltelijk, een ziekte die veroorzaakt wordt door een ontregeld immuunsysteem. Daarnaast is er een verband tussen het immuunsysteem en de ‘bacteriële-besmettingstheorie’. De kern van de vraag is waarom het immuunsysteem zo van streek raakt van endometriumachtig weefsel buiten de baarmoeder bij de ene vrouw en bij de andere niet. Want retograde menstruatie komt bij veel vrouwen voor die niet allemaal last hebben van endometriose. Kennelijk ruimt het immuunsysteem dit bij de ene vrouw gewoon op en bij de andere leidt het tot endometriose. In haar meta-onderzoek noemt ze de volgende mogelijke oorzaken (dus die horen bij verschillende hypotheses):

1. Oestrogeen stimuleert de endometrioseweefsels en wordt zelfs aangemaakt door dezelfde weefsels in de buikholte. Daarom is de standaard reguliere aanpak om oestrogeenproductie uit te schakelen (met de pil). Het nadeel van deze methode is, naast alle bijwerkingen van de pil, dat je oestrogeen ook nodig hebt voor je algemene gezondheid;
2. Endometrioseweefsels zijn resistent voor progesteron. Dat is nadelig, omdat progesteron het hormoon zou moeten zijn dat de groei van de weefsels afremt;
3. Zowel progesteron als oestrogeen hebben ook een effect op het immuunsysteem. Over het algemeen bevordert (een teveel aan) oestrogeen ontstekingen, terwijl progesteron ontstekingen remt. Dit geldt voor oestrogeen wel in het bijzonder als er sprake is van een bacteriële toxine met de naam LPS (lipopolysachariden) die in de buikholte terecht komen door bijvoorbeeld een ‘leaky gut’;
4. Er is een bijdrage van het zenuwstelsel aan het probleem door het feit dat endometriose-laesies van meer zenuwen zijn voorzien (innervatie) dan normaal weefsel;
5. Er is ook een interactie tussen het zenuwstelsel en het immuunsysteem dat neurogene ontsteking (= zenuwontsteking) wordt genoemd;
6. Er is sprake van een hoog ijzergehalte in de laesies, waarschijnlijk veroorzaakt door beschadigde cellen en een zuurstoftekort in het bloed (hypoxie) op de plaats van de laesies. Beide factoren leiden vervolgens weer tot activatie van macrofagen, een soort immuuncellen;
7. Ook is er sterk bewijs dat een lage blootstelling aan androgenen (waaronder testosteron) in de baarmoeder leidt tot endometriose. Dit staat in verband met de verhouding oestrogeen-testosteron, waarover later meer;
8. De blootstelling aan toxines en nikkel (nikkelallergie) kan eveneens leiden tot endometriose;
9. Je darmflora en de verschillende manieren waarop bacteriën de hormonen en het immuunsysteem beïnvloeden, kunnen bijdragen aan het ontstaan of bevorderen van endometriose. Er blijkt een sterke correlatie te bestaan tussen het hebben van een prikkelbare-darm-syndroom of SIBO en endometriose. Onduidelijk is echter of de darmproblemen leiden tot endometriose door het doorlaten van LPS of juist andersom; endometriose veroorzaakt darmproblemen.

Je ziet dat er allerlei mogelijke oorzaken worden genoemd, maar eigenlijk lees je door alles heen: ‘We weten niet (precies) hoe endometriose ontstaat, dus ook niet hoe we de grondoorzaak kunnen bestrijden.’ Toch zie je wel wat hoofdlijnen van oorzaken: een buitensporig reagerend immuunsysteem en een samenhang met darmproblemen en bacteriën. Tot de tijd dat we weten hoe het echt zit, richten de reguliere medici daarom vooral op het bestrijden van de symptomen. Wat zijn die symptomen dan?

Symptomen

Zoals gezegd is het belangrijkste symptoom intense pijn in de onderbuik en in het bekkengebied. En pijn bij menstruatie is sowieso niet normaal, zeker niet als die niet verdwijnt na het gebruik van anticonceptiemiddelen of ontstekingsremmers. Meestal varieert de pijn tijdens de menstruele cyclus, omdat endometriumweefsel reageert op de hormonen oestrogeen en progesteron. Menstruatiestoornissen qua tijd en omvang is een ander symptoom, zoals hevige menstruaties en bloedverlies vóór de normale menstruatie. Die bloedingen worden veroorzaakt door de normale hormonale schommelingen tijdens de normale cyclus. Het endometriumweefsel buiten de baarmoeder reageert ook op die normale schommelingen en veroorzaakt dan (hevige) buikpijn, krampen en bloedingen. Het woekerende endometriumweefsel kan zich bevinden in de eierstokken, de banden waarmee de baarmoeder is verankerd, de dikke en dunne darm, de urineleiders, de blaas, de vagina, de vliezen van de buikholte, bij eventuele operatie-littekens en zelfs in de longen (zeldzaam). Door die woekering buiten de baarmoeder raken nabijgelegen weefsels geïrriteerd waardoor tussen de structuren in de buik grote strengen littekenweefsel (verklevingen) ontstaan. De symptomen hangen dus af van de plaats(en) waar het weefsel terecht is gekomen. Naast deze symptomen zijn er nog andere symptomen die kunnen wijzen op endometriose:

• Chronische bekkenpijn, onafhankelijk van je cyclus;
• Opgezette buik, constipatie of diarree en misselijkheid;
• Pijn in je darmen, gekoppeld aan je cyclus;
• Pijn bij ontlasting;
• Bloedingen uit de endeldarm;
• Pijnlijke geslachtsgemeenschap;
• Pijn boven het schaambeen bij het urineren;
• Endometrioom (een met bloed gevuld gezwel bij de eierstokken);
• Pijn in benen en rug (zwaar gevoel, zenuwpijn, kloppende en stekende pijn);
• Kortademigheid die samenhangt met je cyclus als het weefsel ook in je longen zit;
• Verminderde vruchtbaarheid (het eitje komt niet in de baarmoeder).

Zelfs lichte endometriose kan leiden tot een verminderde vruchtbaarheid, alhoewel niet bekend is waarom dit zo is. Bij zo’n 25-50% van de onvruchtbare vrouwen komt de ziekte voor. Waar je het scherpst op moet letten of je klachten toe- en afnemen met je cyclus. En wacht niet te lang om naar de dokter te gaan. Ik heb al te veel verhalen gehoord dat er tussen de eerste symptomen en de daadwerkelijke diagnose jaren verstreken.

Diagnose

Een arts zal de buikholte onderzoeken en eventueel met een laproscopie in de buikholte kijken, meestal gevolgd door het nemen van een biopt om het weefsel te onderzoeken. Daarnaast gebruikt men echografie, een MRI-scan of CT-scan en een bariumklysma. Tenslotte moet er bloedonderzoek plaatsvinden om te kijken of de ontstekingsmarkers zijn verhoogd. In dit geval gaat het om carcino-antigeen (CA-125) en antilichamen tegen endometriumweefsel. Je kunt echter met deze ‘markers’ geen diagnose stellen omdat die ‘markers’ ook bij andere aandoeningen zijn verhoogd. Als de diagnose correct is gesteld, gaat een reguliere arts aan de slag met de behandeling.

2. Wat is de reguliere aanpak?

De behandeling hangt af van de (ernst van de) symptomen, de eventuele kinderwens en de leeftijd van de vrouw. Meestal is de eerste behandeling die met medicijnen. Ik noem de volgende medicijnen, met mogelijke bijwerkingen:

a. Orale anticonceptiemiddelen (‘de pil’)

Omdat het weefsel hormoongevoelig is en de ‘pil’, mits die een combinatie van oestrogeen en progestageen bevat, de cyclus beïnvloedt door de hormoonbalans te veranderen, kan het gebruik ervan de activiteit van de eierstokken onderdrukken, waardoor de groei van endometriumweefsel wordt geremd en het bloedverlies en de pijn worden verminderd. De meest genoemde bijwerkingen zijn een opgezette buik, toegenomen eetlust, gezwollen enkels, gevoelige borsten, misselijkheid, bloedverlies tussen menstruaties en trombose (met alle risico’s van dien).

b. Progestagenen

Progestagenen (medroxyprogesteron) zijn synthetische kopietjes van het lichaamseigen progesteron. Ook hiermee poogt men de activiteit van de eierstokken af te remmen. De meest voorkomende bijwerkingen zijn wederom tussentijds bloedverlies, stemmingswisselingen, neerslachtigheid en ontstekingen van de vagina en het buitenste deel van de urinewegen (atrofische vaginitis), mede veroorzaakt door de afwezigheid van oestrogeen.

c. Danazol

Danazol is de synthetische vorm van het mannelijke hormoon testosteron. De gedachte erachter is dat, als je de balans tussen testosteron en oestrogeen verandert, je daardoor ook minder last hebt van de werking van oestrogeen en progesteron. Op de bijwerkingen zit geen enkele vrouw te wachten: lagere stem, acne, toename lichaamsbeharing, opvliegers, vaginale droogte, gezwollen enkels en afname van de borstomvang. Ik kan me niet voorstellen dat je deze behandeling, die toch neerkomt op het innemen van mannelijke hormonen, serieus overweegt.

d. GnRH-agonisten

En dan hebben we nog middelen als busereline, gonadoreline, leuproreline en nafareline. Deze medicijnen schakelen het signaal uit dat de hersenen aan de eierstokken geven om oestrogeen en progesteron te produceren. Daardoor dalen de LH- en FSH-spiegels van je hypothalamus en hypofyse waardoor uiteindelijk je eierstokken minder hormonen gaan aanmaken. Meestal worden deze middelen niet langer dan een jaar ingezet, omdat ze botontkalking veroorzaken. En tenslotte zijn er ook nog GnRH-agonisten, antiprogestagenen en aromataseremmers. De kern van al deze medicijnen is dat ze interveniëren in je normale hormoonbalans om de klachten te laten afnemen. Tenslotte worden vaak pijnstillers voorgeschreven (NSAID’s).

e. Operatie

Helpen alle medicijnen niet, dan komen operaties in beeld. Of de klachten (verklevingen) zijn al zo erg, dat er niet eens wordt begonnen met medicijnbehandelingen en er direct geopereerd dient te worden. Afhankelijk van de woekering kan 40-70% van de geopereerde vrouwen alsnog zwanger worden. Helaas is verwijdering van weefsel slechts een tijdelijke maatregel, want meestal komt de endometriose weer terug. De meest desastreuze ingreep is het volledig verwijderen van de baarmoeder en eierstokken. Dan belandt je namelijk direct in de menopauze. Alhoewel dit laatste in niet alle gevallen leidt tot het beëindigen van de pijnklachten.

Als je naar de onderzoeken kijkt, dan zie je dat menige vrouw voortijdig stopt met bovenstaande therapieën vanwege de bijwerkingen. Gewichtstoename, misselijkheid, hoofdpijn, opvliegers en nachtelijk zweten, afname van het libido, stemmingswisselingen en het onderdrukken van de menstruele cyclus (al dan niet met een kinderwens); het zijn de bijwerkingen van hormoontherapie. En als de uitkomst dan ongewis is of de klachten niet direct drastisch afnemen, dan maakt menige vrouw al snel de balans op dat dit niet de fijnste route is om van endometriose verlost te worden.

3. Wat is volgens orthomoleculairen de oorzaak?

Endometriumweefsel bestaat gedeeltelijk uit klierachtig weefsel en gedeeltelijk uit bindweefsel dat ook immuun-eigenschappen heeft. Het klierachtige weefsel is gevoelig voor met name oestrogeen, het vrouwelijke geslachtshormoon. De problemen ontstaan wanneer er sprake is van oestrogeendominantie. In zoverre zijn regulieren en orthomoleculairen het wel eens: endometriose komt door een teveel aan oestrogeen (of een gebrek aan testosteron). Over de oorzaken lopen de meningen wel uiteen.

Tampons

Zo noemen orthomoleculairen het gebruik van tampons als oorzaak. Zo’n 94% van de tampons zijn gemaakt van katoen. Deze genetisch gemodificeerde katoen heet BT-cotton en is resistent gemaakt voor de pest. Door deze genetische manipulatie maakt de katoen zelf een pesticide aan om motten (bollworms) te doden. Door het inbrengen van dit soort tampons, stel je je lichaam bloot aan een insecticide die vervolgens effect heeft op je oestrogeengehalte. Probeer dus andere middelen te gebruiken en het inbrengen van dit soort tampons te vermijden. En als je denkt dat mannen daar geen last van hebben? Katoen wordt ook bijgevoegd aan veevoeder (geen flauw idee waarom) dat zo via het vlees alsnog op je bord terecht komt. Tenzij je biologisch vlees van louter gras gevoerde beesten eet.

Voeding

Van zuivel is bekend dat het bedoeld is om kleine dieren te laten groeien. Daarom bevat zuivel (net als borstvoeding) veel groeihormonen. En als je ergens niet op zit te wachten bij abnormale groei van weefsels, is groeihormoon uit je voeding. Wat zit er vol met groeihormonen? Zuivel, eieren, noem maar op. Eigenlijk geldt dat dus ook voor allerlei genetisch gemanipuleerde granen, zoals soja en tarwe. Die zijn namelijk én gemodificeerd én bespoten met middelen die we ‘oestrogeen-imitators’ noemen; ze bootsen de werking van oestrogeen in het lichaam na. En als je iets wilt vermijden bij oestrogeendominantie, is het wel om nog meer oestrogeen-achtigen in te nemen. Ditzelfde betoog geldt dus ook voor dieren die met dit soort veevoer zijn gevoerd. Dus dierlijke producten die zijn blootgesteld aan glyfosaten maken endometriose alleen maar erger. Ook sojaproducten kun je maar beter vermijden. Van granen en suiker weten we dat ze ontstekingsbevorderend zijn; iets wat niet (sowieso) niet handig is bij endometriose. Als je al suiker eet, gebruik dan rietsuiker. Ik moet het nog een keer tegen je zeggen: onze voeding is inmiddels zo verarmd en verschraald en ons dieet is zo eenzijdig dat we vroeg of laat tegen problemen aanlopen, al is het alleen al door een gebrek aan noodzakelijke vitamines en mineralen. De beste optie bij endometriose, hoe moeilijk, kostbaar en ingewikkeld het ook is, is toch om biologisch of ketogeen of vegetarisch te gaan eten. En het is jouw afweging of je de last van de klachten vindt opwegen tegen het financiële offer in tijd en geld dat je daarvoor moet brengen. Persoonlijk denk ik dat voeding het probleem wel groter kan maken, maar niet de grondoorzaak is. Immers, zelfs een meisje met de eerste menstruatie kan al endometrioseklachten hebben. 

Medicijnen

Hou er rekening mee dat als je endometriose op latere leeftijd ontwikkelt, dit wel eens een gevolg kan zijn op het op kunstmatige wijze onderdrukken van je normale vruchtbaarheid door middel van anticonceptiemiddelen. Ik begrijp de afwegingen, maar wil je alleen bewust maken van het mogelijk effect op het ontstaan van endometriose. Dit geldt natuurlijk niet voor elke patiënt, maar vooral voor dertigers die jarenlang hormoon-regulerende middelen hebben geslikt. En ‘ineens’ de disbalans opheffen om vervolgens in een nieuwe onbalans terecht te komen. Elke interventie in een gezond lichaam heeft een prijs.

De kern van de problematiek van oestrogeendominantie in endometrioseweefsel is dat het enzym aromatase wordt geactiveerd. Daardoor wordt testosteron omgezet in (nog meer) oestrogeen en dat leidt vervolgens tot endometriose. Dit is het wezenlijke verschil tussen normaal weefsel van het baarmoederslijmvlies en endometrioseweefsel. Als je die weefsels met elkaar vergelijkt, blijkt dat endometrioseweefsel zich van normaal baarmoederslijmvlies onderscheidt door een toegenomen activiteit van het enzym aromatase in endometrioseweefsel ten opzichte van normaal baarmoederslijmvlies. Dit wil je wel in de eierstokken (verhoogt de vruchtbaarheid), maar niet in andere weefsels zoals vleesbomen, borsten en baarmoeder, want dan veroorzaakt het serieuze problemen, variërend van endometriose tot (hormonaal geïnduceerde) kanker. Want dat is wat deze aandoeningen gemeen hebben: teveel oestrogeenproductie op de verkeerde plaatsen. Onthoud dit: aromataseremmers en een ontregeld immuunsysteem! Dat is volgens mij de kern. De rest van de interventies houdt zich bezig met het beperken van de gevolgen. De ontstekingen, weefselschade en pijn zijn uiteindelijk ‘maar’ gevolgen.

4. Wat is de orthomoleculaire aanpak?

Voeding

Ik ga niet herhalen wat je met je voeding kunt doen. Dat is in feite het spiegelbeeld van de voorgaande materie. Samengevat: eet zo gezond mogelijk, vermijd tampons, eet veel kruisbloemige groenten als broccoli, bloemkool, kool, boerenkool, tuinkers, paksoi en spruitjes. Deze groenten bevatten glucosinolaten die via hele ingewikkelde stapjes in de maag en lever uiteindelijk in het stofje DIM (di-indolymethaan) eindigen. DIM is een krachtige stof die bewezen baarmoederhalskanker voorkomt bij vrouwen en ook helpt bij het verminderen van oestrogeendominantie.[1] En vermijd zuivel! Ik denk dat dit wel de belangrijkste boodschap is. Kaas, melk, eieren, alles wat gerelateerd is aan jong dierlijk leven, is verdacht. Dus vermijd zuivel, kaas en eieren in dit geval. Of nog preciezer gezegd: vermijd alles wat hormonale effecten kan bewerkstelligen. En dat geldt ook voor niet-biologisch vlees, gluten en suiker. Waarom? Omdat, zolang we niet weten of de oorzaak door LPS of door een auto-immuunreactie komt, je beter het zekere voor het onzekere kan nemen en alles wat darmschade kan veroorzaken, vermijdt. En dat geldt zeker voor die vrouwen die al bekend zijn met darmproblemen!

Supplementen

Er zijn metastudies gedaan over de inzet van supplementen bij endometriose.[2] Eigenlijk valt de inzet van supplementen uiteen in drie categorieën:

I: Nutriënten die bij mensen met endometriose erg laag zijn;

II: Nutriënten die de pijn van endometriose dempen;

III: Nutriënten die de omvang van de laesies door endometriose beïnvloeden.

Categorie I

Bij vrouwen met endometriose is vastgesteld dat ze vaak tekorten hebben van onderstaande nutriënten. Dat zijn uitkomsten van bloedonderzoeken. De hamvraag is of die tekorten endometriose veroorzaken of juist een gevolg van deze ziekte zijn. Sommige vrouwen met endometriose hebben bijvoorbeeld slechte darmen en dat leidt vervolgens weer tot malabsorptie; een tekort aan opname van voedingstoffen uit voeding. Dus het is een beetje een kip-ei-verhaal en in dit geval weten we niet of het de kip of het ei is. Stel dat endometriose wordt veroorzaakt door het gebrek aan nutriënten, dan kan suppletie helpen om de ziekte te bestrijden. Stel dat endometriose zelf een nutriëntentekort veroorzaakt, dan kan suppletie helpen om verergering of andere bijverschijnselen van tekorten te voorkomen. Van de volgende nutriënten is bekend dat vrouwen met endometriose lagere niveaus hebben dan vrouwen zonder endometriose.

Vitamine D

Van vitamine D weten we dat zo’n 92% van de mensen op het noordelijk halfrond een laag niveau heeft. Dat geldt zeker voor mensen met een getinte huidskleur die hier wonen. Wat we ook weten, is dat vitamine D een sterk immuun-regulerend effect heeft. Als blijkt dat endometriose een auto-immuunreactie is, dan is het voor ingevoerde kenners van supplementen wel duidelijk waarom een tekort aan vitamine D tot een ‘overdreven’ reactie van het immuunsysteem leidt. Vitamine D brengt die onbalans tussen de verschillende T-cellen in balans. Tel daarbij op vitamine D helpt om een hormonale onbalans te herstellen (en daar is hier sprake van: oestrogeendominantie) en dan weet je wat ik als eerste zou doen: zorg voor bloedspiegels tussen de 150-250 nmol/l. En dat is niet ingewikkeld.

Vitamine E

Nee, ik heb het niet over (synthetische) dl-alfa-tocoferol. Dat is een slap (en potentieel schadelijk) aftreksel van echte vitamine E. Wat zou de relatie kunnen zijn tussen een te laag vitamine E-gehalte en endometriose? Ik moet bekennen dat ik geen redelijke hypothese kan bedenken. Natuurlijk weet ik veel van vitamine E en dat die belangrijk is voor je vaten, doorbloeding en allerlei huidproblemen, maar wat nu het verband is? Hetzelfde geldt eigenlijk voor tocotriënolen; ze hebben sterke kankerremmende eigenschappen. Maar waarom? Ik heb allerlei wetenschappelijke onderzoeken doorgenomen en kom er niet uit. Dat het helpt bij allerlei gezondheidsproblemen, is zeker. Hoe? Sorry, ik weet het echt niet. Maar als blijkt uit bloedonderzoek dat vrouwen met endometriose verschillen van vrouwen zonder endometriose op het punt van vitamine E, dan zou ik het zekere voor het onzekere nemen en die mogelijke tekorten willen uitsluiten.

Zink

Bij zink kan ik me meer voorstellen in dit geval. Omdat ik weet dat zink cruciaal is voor herstel en genezing van weefsel. Daarnaast heeft zink een regulerend effect op het immuunsysteem. Ook is zink onmisbaar om de structuur van weefsels intact te houden. Weefsels die vooral bestaan uit eiwitten. En wat is de kern van het probleem bij endometriose? Dat kennelijk het baarmoederslijmvlies zo kwetsbaar is (geworden) dat het uiteen valt voordat de menstruatie plaatsvindt en het derhalve al deels een weg vindt buiten de baarmoeder. Ik vind het geen rare gedachte. Als je dan ook nog weet dat je zink nodig hebt om nieuwe cellen te maken die intact zijn en je ook weet dat je baarmoederslijmvlies per cyclus dient te worden vervangen, dan zou een gebrek aan zink een hoop kunnen verklaren. Dan wordt kwalitatief slecht baarmoederslijmvlies vervangen door nog slechter baarmoederslijmvlies.

Vitamine A

Het goed functioneren van epitheelweefsels en slijmlagen heeft ook alles te maken met voldoende vitamine A. En als je ergens kans op loopt in ons gemiddeld Westers dieet, is het wel een gebrek aan vitamine A (retinol). Als je naast endometriose ook last hebt van verkoudheid, griep en allerlei luchtweg- of darmproblemen, dan zou dit kunnen wijzen op een gebrekkige slijmvorming en eerste-lijns-immuniteit. En daar is je baarmoeder eens per maand ‘de dupe’ van. Hoe beter de vitamine A-status, hoe sterker je baarmoederslijmvlies. En niet alleen je baarmoeder; ook een lekke darm kun je repareren met vitamine A (of L-glutamine). Dus deze vitamine lijkt me voor de hand liggen.

Vitamine B

Ook voor B-vitamines geldt dat de bloedwaarden van vrouwen met endometriose lager waren dan vrouwen die dit niet hadden. Van B-vitamines in het algemeen weten we dat ze cruciaal zijn voor het celmetabolisme en de stofwisseling. Ook hiervoor geldt: als je niet weet wat de oorzaak is, kun je ook niet beredeneren wat de reden is dat vitamine B (het complex) bijdraagt aan de aan- of afwezigheid van endometriose. Wat ik wel weet, is dat een hoge inname van koolhydraten (suikers en zetmeel) leidt tot een aanslag op je B-vitamines. Met andere woorden; een lage B-vitaminestatus zou wel eens een gevolg kunnen zijn van je leefstijl. En zoals we gezien hebben, is die leefstijl wellicht een onderdeel van het probleem. Een direct verband met endometriose zie ik niet op voorhand.

Omega-3

Van omega-3-vetzuren (waarvan visolie de belangrijkste bron is) is bekend dat ze ontstekingsremmend werken. Uit bloedonderzoeken bleek dat vrouwen met endometriose ook op dit punt afweken van de vrouwen zonder endometriose. Het is een beetje een twijfelgeval (net als vitamine D) of ik dit nutriënt in de goede categorie plaats, want omega-3 werkt vooral tegen ontstekingsreactie omdat het ontstekingsremmend is. Ik denk dat het je niet zoveel uitmaakt waar ik dit nutriënt plaats, omdat ook een gebrek aan omega-3 leidt tot heftige(re) immuunreacties. 

Jodium

Jodium verlaagt oestrogeendominantie. En als je bent opgegroeid met de boodschap dat (jodiumhoudend) zout slecht voor je is? Vergeet het maar. Zout is extreem nuttig en dat geldt zeker voor Himalayazout, zeezout of producten uit de zee die zeezout bevatten, zoals zeewier en kelp. Het verlaagt de oestrogeendominantie in cellen met oestrogeenreceptoren. Zo helpt jodium ook in het geval je last hebt van cystes in je eierstokken of borsten; allemaal symptomen van oestrogeendominantie. De enige contra-indicatie voor wat extra jodium is als je last hebt van een te snel werkende schildklier (hyperthyreoïdie). Neem het vooral in de morgen, omdat het je meer wakker maakt en je niet wilt dat het je slaap negatief beïnvloedt. Maar wees wel voorzichtig met het gebruik; je kunt er ook schade door oplopen. Het beste is het om het als onderdeel van een mineralencomplex te slikken. 

Categorie II

De volgende supplementen kunnen helpen om de gevolgen van endometriose te beperken, met name pijn. Die pijn kan optreden in rust (bekkenpijn), terwijl anderen juist pijn hebben bij de menstruatie, bij geslachtsgemeenschap of juist bij urineren of de stoelgang. Die pijn kan je leven aanzienlijk ontwrichten.

NAC

NAC is de afkorting van N-acetyl-cysteïne. Dat wordt in ziekenhuizen ook gebruikt om vooral van dik slijm dun slijm te maken. Daarnaast is NAC de voorloper van glutathion; de moeder der antioxidanten, een krachtige ontstekingsremmer. We weten dat endometriose een probleem van het baarmoederslijmvlies is, dus kan ik me voorstellen dat als je de viscositeit van dat slijmvlies verandert, dit tot minder pijnklachten leidt. Daarnaast vermindert NAC (een aminozuur) ontstekingen door de bron (taai slijmvlies) op te ruimen. En tenslotte is NAC de grondstof voor glutathion, de moeder van alle antioxidanten. Dus hier snijdt het mes aan twee kanten. Eventueel kun je zelfs glutathion als supplement proberen, alhoewel dit wel significant duurder is.

Omega-3-vetzuren

Ook hier wordt weer visolie genoemd, omdat die rijk zijn aan omega-3-vetzuren. Ik kan me er wel wat bij voorstellen dat dit opnieuw wordt genoemd. Het blijkt dat het gebruik van visolie (en dan natuurlijk met name EPA/DHA) de pijn reduceert met 50%! Dat is nogal wat. Natuurlijk is de wetenschappelijke vraag of dit nu komt door de ontstekingsremmende werking waardoor de pijn afneemt, of dat visolie zelf een pijn verlagend effect heeft. Ik denk dat als je deze ziekte hebt, het je niet zoveel zal uitmaken. Alles wat helpt om de oorzaak of de symptomen te bestrijden, zul je met twee handen aangrijpen. Let er bij visolie wel op dat je de natuurlijke vorm te pakken hebt! Dat is de ‘TG-vorm’; de rest kun je maar beter mijden. Want ook hiervoor geldt: goedkoop is duurkoop. De dosering waarover men spreekt is tussen de 1 en 3-4 gram per dag. Dat is in ieder geval verstandiger dan het slikken van ontstekingsremmende medicijnen die je darmen beschadigen. Dus als je het gebruik van NSAID’s wilt voorkomen, dan is omega-3 een veel verstandigere keuze. Daarbij komt nog dat de pijn van endometriose met NSAID’s slecht onderdrukt wordt.

Bromelaïne

Bromelaïne is een krachtig enzym dat vooral in ananaskernen zit. Het is vooral bekend als spijsverteringsenzym. Men ontdekte dat bromelaïne hielp om de pijnklachten te verminderen. Het breekt vetten, koolhydraten en eiwitten af, heeft ontstekingsremmende eigenschappen en wellicht door deze combinatie van eigenschappen draagt het bij aan de reductie van pijnklachten.

Vitamine C en E

Ik vat ze in deze categorie maar samen: beide vitamines zijn krachtige antioxidanten. De ene in een vettige omgeving; de andere in een waterige. Maar wat zijn antioxidanten eigenlijk? Simpel uitgelegd: bij elk proces in je lichaam ontstaan afvalstoffen (denk aan uitlaatgassen van een auto). Die afvalstoffen verlaten het lichaam niet direct, zoals bij een auto, maar via je adem, je bloed en uiteindelijk je urine en ontlasting. Je zult begrijpen dat die stoffen schadelijk zijn en antioxidanten helpen om die stoffen minder schadelijk te maken. Dus hoe minder schadelijke afvalstoffen, hoe beter. En dat doen deze beide vitamines! Althans, als je natuurlijke slikt, want synthetische veranderen weer zelf in vrije radicalen. Beide vitamines hebben dus een pijn verlagend effect op endometriose omdat ze de ‘afvalstoffen’ van de ontstekingsreacties kennelijk beter helpen afvoeren. De ‘ontstekingsmarkers’ werden er in ieder geval door verlaagd. Laat je wel even adviseren over curatieve doseringen om te voorkomen dat je zo weinig neemt en het daardoor geen effect sorteert.

Categorie III

Van de derde categorie supplementen is bewezen dat ze de omvang van de laesies door endometriose verkleinen. Waar heb ik het dan over?

NAC

Ook hier wordt NAC weer genoemd. Ik ga niet herhalen wat ik over NAC geschreven heb, maar volsta hier met de opmerking dat NAC kennelijk ook zorgt voor het afnemen van de omvang van endometrioseweefsels. Er is echter geen direct verband met de grootte van de weefsels en de mate van pijn. Het lijkt erop dat de pijn voornamelijk wordt bepaald door de plaats waar de weefsels zich bevinden.

Vitamine C

In 2013 verscheen er een onderzoek naar het effect van oraal ingenomen vitamine C op de groei van kunstmatig veroorzaakte endometriose. Aan het einde van het onderzoek werd het effect van vitamine C op het cystevolume en de cystegewichten bepaald en daaruit bleek dat vitamine C zowel het volume als het gewicht van cysten aanzienlijk verminderde.[3] Ook uit een andere studie bleek dat vitamine C zorgt voor het voorkómen van endometriose alsmede een afname van bestaande cystes.[4] Dat laatste zal waarschijnlijk te danken zijn aan de antioxidantwerking.

Vitamine E

Hetzelfde betoog over vitamine C geldt ook voor vitamine E. Ook voor vitamine E geldt dat het de ‘stressmarkers’ van deelnemende vrouwen met endometriose verlaagden. De gedachte achter dit onderzoek was dat endometriose wordt veroorzaakt door hogere oxidatieve stress. Door inname van vitamine E werd de lichamelijke stress gereduceerd. Echter, er werd geen verbetering gevonden in de mate waarin vrouwen vruchtbaar werden.[5] Ik heb echter niet kunnen vinden welk vorm van vitamine C en E de onderzoekers hebben gebruikt. Ik vermoed dat dit ascorbinezuur en d(l)-alfatocoferol is geweest. Dat zijn goede antioxidanten, maar de ‘vruchtbaarheidseffecten’ van vitamine E bereik je alleen maar als je alle 8 isomeren tegelijk inneemt, dus met een ‘hele vitamine E’. Beide vitamines droegen echter bij tot het verlagen van de intensiteit van de ziekte.

Omega-3-vetzuren & vitamine D

In een Turks onderzoek aan de universiteit van Firat ontdekten onderzoekers bij ratten met endometriose dat toediening van omega-3-vetzuren tot een aanzienlijke vermindering van de grootte van de cystes leiden. Dat is waarschijnlijk te danken aan de ontstekingsremmende eigenschappen van omega-3. In mindere mate gold dit in deze studie ook voor vitamine D3. Toch lijkt mij de immuun-modulerende werking van vitamine D3 een niet te onderschatten factor bij de ontstekingsproces en auto-immuunreacties die wellicht kunnen ontstaan doordat het weefsel op plekken terecht is gekomen waar het niet hoort. Dus al helpt vitamine D niet direct om de laesies te verminderen, dan kan deze wel helpen om de ‘overdreven’ reactie van het lichaam af te remmen.

Brandnetelwortel

Bij oestrogeendominantie speelt het enzym aromatase een rol. Dit enzym zet testosteron om in oestrogeen. Iets waar je niet op zit te wachten als je al last hebt van oestrogeendominantie. Dit kan trouwens tot problemen zorgen bij mannen (verminderde vruchtbaarheid) als bij vrouwen. Brandnetelwortel remt de overmatige omzetting bij zowel mannen als vrouwen van oestrogeen in testosteron bij vrouwen als testosteron in oestrogeen bij mannen. Wat is dan het voordeel voor vrouwen met teveel oestrogeen? Simpel: als een deel van het bij vrouwen aanwezige testosteron wordt omgezet in (nog meer) oestrogeen, ontstaat er een ‘overload’ aan oestrogeen. Brandnetelwortel is een van de beste aromataseremmers.

Chrysine

Er zijn indrukwekkende resultaten bereikt in reageerbuisstudies en dierstudies met het molecuul chrysine, een flavonoïde, dat leidde tot het afsterven van endometrioseweefsels. Dit molecuul kun je vinden in honing, propolis en plantenextracten, maar wordt meestal in verband gebracht met de passiebloem. Het zijn weliswaar geen studies bij mensen, maar de resultaten zijn het overwegen waard, mede omdat chrysine nauwelijks schade kan veroorzaken in gezonde weefsels. Je moet dan ook nog weten dat chrysine een aromataseremmer is. Je weet wel, het proces dat testosteron omzet in oestrogeen (en andersom bij mannen). Dus een teveel aan oestrogeen door de omzetting van testosteron leidt logisch tot minder oestrogeendominantie en dat verklaart het effect op endometriose. Het lijkt mij overigens niet handig om dan maar grote hoeveelheden honing te gaan consumeren. Beter is het om chrysine in supplementvorm te kopen, bij voorkeur met bioperine.

EGCG

In dierstudies is aangetoond dat EGCG uit groene thee, een polyfenol, de groei en omvang van endometrioseweefsels remt, waarschijnlijk door het doden van de endometriosecellen. Dit is waarschijnlijk te danken aan de werking van EGCG om een hormonale onevenwichtigheden op te lossen. Dit kennen we ook van studies naar hormonale borst-, baarmoederhals- en ovariumkanker. Veel van deze kankersoorten en vleesbomen hebben de lokale toename van de productie van oestrogeen met endometriose gemeen. Om de een of andere reden beginnen deze weefsels testosteron op te nemen om dat vervolgens om te zetten in oestrogeen, waardoor die oestrogeendominantie ontstaat. En die ‘overload’ aan oestrogeen leidt dan weer tot abnormale groei van hormoongevoelige weefsels, waarvan endometriose een voorbeeld is. Ontstekingen zijn hiervoor nog eens een extra aanjager. Het remmen van (laaggradige) ontstekingen leidt dus enerzijds tot minder lokale oestrogeenproductie en anderzijds tot kleinere laesies en pijn. In dierstudies werd ook uitgevonden dat EGCG leidde tot celdood van endometriosecellen (apoptose), een natuurlijk proces dat voortdurend in ons lichaam gaande is. Om aan voldoende EGCG te komen, moet je wel een supplement gebruiken, tenzij je meer dan 20 koppen groene thee per dag wilt drinken.

DIM

DIM is de afkorting van di-indolyl-methaan. Deze stof wordt in de darmen gevormd na vertering van indool-3-carbinol. Deze stof komt vooral voor in kruisbloemige groenten zoals broccoli en spruitjes. Het is bekend dat deze stof oestrogeen verlaagt en ontstekingsremmend werkt bij goedaardige prostaathypertrofie (BPH) en borst-, baarmoeder-, prostaat- en darmkanker. Ook wordt deze stof ingezet bij premenstrueel syndroom (PMS) en gewichtsverlies. Bij endometriose is de functie om de hoeveelheid (overtollig) oestrogeen te verminderen. 

Oregano-olie 

Als de LPS-hypothese klopt, dan kan oregano-olie iets wezenlijks toevoegen. Dit middel kun je beschouwen als het natuurlijke antibioticum zonder de nadelige effecten van een synthetisch antibioticum. Enige behoedzaamheid bij de inzet is wel van belang, omdat het doden van bacteriën kan leiden tot het verhogen van LPS. Ik zou dit pas later in het traject kiezen, als je eerst je darmen hebt gerepareerd. 

Selenium & zink

Tenslotte kan ook het mineraal selenium helpen omdat dit, net als vitamine D, ontstekingsremmende eigenschappen heeft. Daarnaast werkt selenium ook als een natuurlijke pijnstiller. En voor zink geldt hetzelfde: het reduceert de ernst van de pijn en omvang van endometriose.

Samenvatting

Endometriose is een complexe ziekte. We weten de echte oorzaak of oorzaken niet. En daarom blijft het een beetje gissen en zoeken naar wat helpt. Alles overziende, heb je de keuze tussen supplementen met een laag risico en grote voordelen ten opzichte van medicijnen. Bij medicijnen heb je te maken met een hoog risico op indrukwekkende bijwerkingsprofielen. Ik noem bijvoorbeeld het risico op zwelling, gewichtstoename, stemmingswisselingen, enzovoorts, omdat het eigenlijk allemaal hormoontherapieën zijn. Als mijn vrouw het zou hebben, zou ik haar het volgende advies geven:

[1] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4685602/ 

[2] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8972862/

[3] https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jog.12050

[4] https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1028455916000371#bib26

[5] https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0020729207005772